Luledielli (Helianthus annuus) është me origjinë nga Amerika Veriore dhe Qendrore. Luledielli është një kulturë fitimprurëse për fermerët sepse ajo ka  përdorime të shumta, nga vaji ushqimor, farat e deri tek ushqimi për bagëtinë. 

Luledielli karakterizohet nga përmbajtja e lartë e vajit, i cili lëviz në kufijtë 30-50% në farë, 58-60% ne bërthamë dhe 2-3% në cipën e sipërme të farës.

Vaji i lulediellit është një ndër vajrat bimorë më të mirë, si nga pikëpamja e kalorive, shkalla e përvetësimit nga organizmi ashtu dhe për nga vlera ushqyese. Edhe bërsitë e lulediellit janë ushqim i mirë për kafshët ripërtypëse pasi ato përvetësohen me lehtësi nga organizmi i tyre. Kohët e fundit vaji i lulediellit po përdoret edhe si karburant bio në motorët diesel.

Cilat janë kërkesat e lulediellit për klimën dhe tokën?

Kërkesat për temperaturën

• Mbin në temperaturën  8-10°C;
• Për zhvillim optimal kërkon temperaturat 21-26°C;
• Bima dëmtohet në temperaturën 30 °C, kurse pjalmi shkatërrohet në 40°C;
• Ekspozimi ndaj temperaturave të ulëta – 3 deri – 5°C për gjashtë orë e dëmtojnë atë plotësisht.

Kërkesat për dritën, diellin

Emri i bimës është i lidhur drejtpërdrejtë me diellin. Bima e lulediellit ka nevojë për diell të plotë për t'u rritur mirë. Për lulëzimin dhe forcën maksimale të kërcellit, ata kërkojnë ditë me ndriçim të gjatë (të paktën gjashtë orë ekspozim ndaj dritës së diellit). Kjo bimë është heliotropike, lëviz, rrotullohet dhe ndjek diellin, pra është bimë që kërkon diell. 

Kërkesat ndaj lagështirës

Nevojat mesatare për ujë gjatë sezonit të rritjes, janë 500 – 670 mm, por ajo konsiderohet bimë e qëndrueshme ndaj thatësirës falë sistemit të saj rrënjor shumë të fuqishëm të cilat kanë aftësi të thithin ujin nga një thellësi deri 1,5 m. 

Kërkesat më të mëdha për ujë i ka në ndërmjet lulëzimit dhe mbushjes së farës. Mungesa e ujit gjatë kësaj periudhe mund të zvogëlojë sasinë dhe cilësinë e vajit të farës së prodhuar.

Kërkesat për tokën

Nuk ka kërkesa të veçanta për tokën, prandaj ajo mund të rritet në një gamë të gjerë llojesh toke, por prodhojnë rendimentet e tyre maksimale në toka neutrale me një pH midis 6.5 dhe 7.5 dhe kullim të mirë. Nëse pH i tokës është nën 5.5 duhet të bëhet gëlqerimi i sajpër neutralizimin e pehashit të tokës. 

Tokat më të përshtatshme për luledielli janë tokat me përbërje mekanike mesatare, të thella dhe të pasura me lëndë organike. Është kulturë që shfrytëzon më mirë se çdo kulturë tjetër tokën me përmbajtje të pakët të lëndës organike.

AGROTEKNIKA E KULTIVIMIT TË LULEDIELLIT

Parabima dhe përgatitja e tokës

Parabimë të mira për lulediellin janë: të lashtat, misri, patatja dhe bishtajoret për kokërr. Luledielli është parabime e mirë për të lashtat, sidomos në tokat kodrinore. Rëndësi të veçantë ka plugimi i thelle 35 - 40 cm gjatë muajve  korrik - gusht ose janar. Punimet e tjera përgatitore të synojnë për përgatitjen e shtratit të përshtatshëm për mbirje të shpejtë dhe uniforme të farës.

Nevojat për lëndë ushqyese dhe plehërimi i lulediellit

Luledielli ka kërkesa të mëdha për lëndë ushqyese dhe kërkesat e saj për lëndë ushqyese ndryshojnë sipas fazave të zhvillimit të saj. Në periudhën nga mbirja deri në çiftin e gjashtë të gjetheve kërkesat më të mëdha i ka për fosforin, më të pakta për azotin dhe shumë më të pakta për potasin. Nga çifti i gjashtë i gjetheve deri në formimin e kulaçit shtohen nevojat për azot dhe veçanërisht për potas. 

Për të prodhuar 1 kv farë, me 8% lagështi, kërkohen sasitë e mëposhtme të elementeve kimik më të domosdoshëm:  2.25 kg N; 1.10 kg P2O dhe 0.90 kg K2O.

Plehrat fosfatike dhe ato potasike përdoren në plehërimin e bazë, ku 60 – 70 të sasisë së tyre rekomandojmë të përdoret para plugimit bazë dhe pjesa tjetër përdoret  në punimet përgatitore të shtratit të farës.

Dozat e plehrave përcaktohen mbi bazën e pjellorisë së tokës dhe rendimentit të planifikuar. Në mënyrë orientuese për rendimente të kënaqshme rekomandojmë: 

• Plehra azotike, doza 80 – 100 kg/ha N (lëndë aktive) dhe rekomandojmë përdorimin e tij në masën 40% të sasisë në kohën e punimeve përgatitore, para mbjelljes, dhe pjesa tjetër të përdoret si ushqim plotësues gjatë vegjetacionit.
• Plehrat fosforike, doza 100 kg/ha P2O5 (lëndë aktive) dhe rekomandojmë përdorimin e tij në masën 60 – 70% para punimit bazë dhe pjesa tjetër në punimet përgatitore.
• Plehrat potasike, doza në tokat e pasura me potas 50 kg/ha K2O dhe në ato të varfëra 150 kg/ha K2O (lëndë aktive). Shpërndarja bëhet ashtu si dhe plehu fosforik.  

Afatet e mbjelljes së lulediellit

Gjate mbjelljes së lulediellit duhet të kemi parasysh këto momente:

• Zgjedhjen e kultivarit ose të hibridit;
• Mbjelljet e hershme brenda afateve optimale për të siguruar mbirje sa më të mirë dhe periudha e lulëzimit të ndodhë në fillim të qershorit.
• Të sigurojmë hibride ose kultivarë që të lejojnë mekanizimin e proceseve të punës si, kultivime dhe korrje me kombajnë.

Për zonën kodrinore afatet më të mira janë 10 janari deri në fund të shkurtit, kurse për zonën fushore rekomandojmë mbjelljen gjatë muajve shkurt - mars dhe fillimit të Prillit.

Mënyra e mbjelljes dhe norma e farës

Mbjellja e lulediellit bëhet me rreshta me makinë mbjellëse  me precesion ose makina mbjellëse të thjeshta. Në rastin kur mbjellja bëhet me makina me precizion norm a efarës është 8 – 5 kg/ha,  kurse kur mbjellja realizohet me makina të thjeshta (jo precizioni) norma e farës është 20 - 25 kg/ha. Largësia midis rreshtave është 70 cm dhe  bima nga bima 20 - 25 cm, duke sigurar një numër bimësh 60 – 70 mijë bimë/ha. Thellësia e mbjelljes është 3-5 cm.

Shërbimet gjatë vegjetacionit në luledielli

• Ndër masat më të rëndësishme, kur mbjellja është bërë me makina të zakonshme, me norma të larta fare, rrallimi i bimëve është një ndër proceset kryesore. Rrallimi kryhet në momentin e çiftit të pare dhe te dytë të gjetheve të vërteta. Vonesa në rrallim sjell formimin e kuleçve me më pak lule, ul efektin e plehrave të përdorur. Gjatë rrallimit bimët lihen 20 - 25 cm larg njëra tjetrës, për të siguruar 60.000 - 70.000 bimë /ha.
• Kryhen dy deri në tre prashitje ose kultivime me plotësim prashitje. Prashitja e parë bëhet në çiftin e dytë të gjetheve të vërteta, kurse të tjerat dy deri në tre javë nga njëra tjetra. Prashitja e dyte dhe e tretë, shoqërohet me mbathje të bimëve, sidomos në tokat fushore dhe nën ujë.
• Plehërimi gjatë vegjetacionit ose plehërimi plotësues kryhet me pleh azotik sipas kërkesave të bimës. Ky proces është mirë të kryhet gjatë kultivimit me mjete mekanike (kultivatorë ushqyes)  në dozën 3-4 kv/ha nitrat amoni. Plehërimi i parë plotësues bëhet menjëherë pas rrallimit të bimëve dhe i dyti 2 – 3 javë pas të parit.
• Ujitja bëhet në kohën e nxjerrjes së kulaçit dhe në lulëzim.

Kujdes! Uji të mos qëndrojë në sipërfaqe të tokës sepse bimët vyshken dhe rrëzohen për tokë.

Klikoni këtu nëse dëshironi të dini më shumë për Korrja dhe shirja e lulediellit